Sport od zawsze łączył ludzi – tych, którzy prezentowali swoje umiejętności i czerpali radość ze współzawodnictwa i tych, którzy chcieli być jak najbliżej sportowych emocji. Nie inaczej było z kolarstwem, które kształtowało postawy społeczne w odradzającym się państwie polskim po odzyskaniu niepodległości. Jak tworzyła się historia kolarstwa w Polsce i kto miał w niej szczególny udział?
Jak to się zaczęło? Warszawskie Towarzystwo Cyklistów
Co wspólnego mają Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Czesław Lang i Ryszard Szurkowski? Otóż wszystkie te nazwiska łączy właśnie kolarstwo. Prus i Sienkiewicz, a także m.in. pisarz i dziennikarz Wacław Gąsiorowski, ksiądz i działacz społeczny Zygmunt Chełmicki oraz krytyk literacki i działacz polityczny Władysław Jabłonowski byli członkami Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów. Była to organizacja założona w 1886 roku, której celem było popularyzowanie kolarstwa w Polsce. Towarzystwo organizowało treningi kolarskie, które odbywały się w pierwszej siedzibie przy ulicy Koszykowej i ulicy Śniadeckich (wówczas Kaliksta). Z uwagi na skomplikowany proces rekrutacji oraz wysokie składki członkowskie WTC było na początku hermetyczną organizacją, która składała się głównie z arystokratów.
Kolarze w Bitwie Warszawskiej
Historia kolarstwa w Polsce nawiązuje do ważnego wydarzenia w dziejach naszego kraju – Bitwy Warszawskiej zwanej również „Cudem nad Wisłą”. W 1920 roku Warszawskie Towarzystwo Cyklistów uformowało specjalną grupę, która składała się z około sześćdziesięciu kolarzy. Pluton odpowiadał za przekazywanie rozkazów pomiędzy Wojskowym Gubernatorstwem Warszawy a oddziałami walczącymi na froncie. Ostatecznie kolarze dostarczyli około czterystu rozkazów, pokonując przy tym niekiedy 40-50 kilometrów w jedną stronę. Tym samym cykliści odegrali ważną rolę plutonu łącznikowego podczas decydującej bitwy wojny polsko-bolszewickiej.
Powołanie Polskiego Związku Kolarskiego
Historia kolarstwa w Polsce to także historia Polskiego Związku Kolarskiego, który obecnie jest jedynym formalnym reprezentantem polskiego kolarstwa na arenie międzynarodowej. Pod koniec czerwca 1920 roku (a więc na krótko przed uformowaniem grupy łącznikowej) w siedzibie Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów odbył się zjazd, podczas którego powołano nową organizację – Związek Polskich Towarzystw Kolarskich. W spotkaniu wzięło udział dwustu przedstawicieli organizacji sportowych z największych miast w Polsce. Uchwalono statut i ustanowiono pierwszego prezesa, którym był Stanisław Blikle. Na rok przed wybuchem II wojny światowej organizacja zmieniła nazwę na Polski Związek Kolarski (PZKol). W III RP funkcję prezesa związku pełnili między innymi znani kolarze szosowi, w tym Ryszard Szurkowski, Dariusz Banaszek i Janusz Pożak.
Pierwszy wyścig kolarski w Polsce
Tour de France czy Giro d’Italia – historia polskiego kolarstwa nawiązuje do słynnych wieloetapowych wyścigów, które odbywały się w Europie już w pierwszych latach XX wieku. Nieśmiałe plany dotyczące zorganizowania podobnych zawodów w Polsce pojawiły się wkrótce po odzyskaniu niepodległości. Jednak plany te nabrały realnych kształtów dopiero po tym, jak Warszawskie Towarzystwo Cyklistów oraz tygodnik „Przegląd Sportowy” przedstawiły wspólny projekt wyścigu.
Pierwsza edycja Biegu Kolarskiego dookoła Polski (Tour de Pologne) odbyła się we wrześniu 1928 roku. Zawody miały wysoką rangę, ponieważ patronami honorowymi imprezy byli prezydent Ignacy Mościcki oraz marszałek Józef Piłsudski. W wyścigu wzięło udział 71 kolarzy, zaś trasa o długości prawie 1500 kilometrów prowadziła przez takie miasta jak Lublin, Lwów, Kraków czy Poznań. Wyścig zaczynał się i kończył w Warszawie.
Historia polskiego kolarstwa w 20-leciu międzywojennym
W pierwszych ogólnopolskich zawodach kolarskich Tour de Pologne zwyciężył Feliks Więcek – rzeźnik należący do Bydgoskiego Klubu Kolarskiego. Przed wybuchem II wojny światowej zorganizowano jeszcze cztery edycje wyścigów. Dwie z nich wygrał urodzony w Niemczech Bolesław Napierała, zwany „tygrysem szos”. W ostatniej, czwartej edycji do udziału w zawodach dopuszczono również obcokrajowców. Podczas pierwszych wyścigów kolarze jechali z prędkością ok. 25 km/h, zaś etapy miały po 150-300 km długości. Uczestnicy często zatrzymywali się na zjedzenie posiłku i wymianę przebitych opon (na szutrowych trasach zdarzało się to nader często).
Kolarstwo w Polsce po II wojnie światowej
Historia polskiego kolarstwa znów nabrała tempa po zakończeniu II wojny światowej. W 1947 roku dzięki inicjatywie Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów, Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” oraz grupy dziennikarzy wznowiono wyścig. Trasa liczyła zaledwie ok. 600 km, a zwycięzcą zawodów został Stanisław Grzelak z klubu żużlowego Tramwajarz Łódź. Kolejną edycję wygrał Olle Persson ze Szwecji, a wyścig zyskał wielki rozgłos. Niestety w kolejnych latach impreza straciła na popularności, ponieważ władze promowały Wyścig Pokoju, czyli amatorski wyścig z Europy Wschodniej. Od lat 50. do połowy lat 90. w Tour de Pologne wygrywali tacy kolarze jak:
- Francesco Locatelli (1949),
- Roger Diercken (1960),
- José Luis Viejo (1972),
- André Delcroix (1974),
- Marian Więckowski (1954,1955, 1956),
- Dariusz Baranowski (1991, 1992, 1993).
Pierwsze zawodowe wyścigi kolarskie w Polsce
W 1993 roku dyrektorem kolarskiego wyścigu został Czesław Lang – zawodowy kolarz i wicemistrz olimpijski. Od tego czasu ranga zawodów sukcesywnie wzrastała. W 1996 roku Tour de Pologne został oznaczony najniższą klasą w Międzynarodowej Unii Kolarskiej, jednak w kolejnych latach awansował do coraz wyższych kategorii. W 2005 roku historia kolarstwa w Polsce odnotowała kolejny triumf, ponieważ polski wyścig został zakwalifikowany do UCI ProTour i tym samym został zrównany z takimi imprezami jak Giro d’Italia, Tour de France czy Vuelta a España.
Tour de Pologne dzisiaj
Dawniej Tour de Pologne odbywały się w ruchomych terminach, dopiero Czesław Lang ustali stałą datę wyścigu. Do 2008 roku zawody odbywały się najczęściej w drugi tydzień września, natomiast obecnie impreza ma miejsce w sierpniu (tydzień po Tour de France i w tym samym czasie co wyścig hiszpański). Jedynie podczas igrzysk olimpijskich w 2012 i 2016 Tour de Pologne odbył się w lipcu, w tym samym czasie co Tour de France. Polski wyścig cieszy się uznaniem Międzynarodowej Unii Kolarskiej, a także pięciokrotnie otrzymał tytuł „Najlepszej Imprezy Sportowej Roku” przyznawanej przez „Przegląd Sportowy”.